20 oktober 2005

Verstikkend systeem bouwen is sterk verankerd
Publicatie met toestemming van de auteur*

De kersverse doctor Vulperhorst verklaarde deze week dat de huidige top in de bouwbedrijven niet in staat moet worden geacht om de benodigde cultuurverandering te bewerkstelligen. De vraag is of dat wel juist is. Zij zijn niet cultuurdragers maar slechts spelers in een verstikkend systeem dat nauwelijks af te breken is. Voor de beoogde verbetering van de klanttevredenheid, het rendement van de aanbieders en uiteindelijk het verhogen van het maatschappelijk nut van de sector moet er nog wel het een en ander gebeuren vindt Hennes de Ridder. Dat geldt vooral voor het bouwen door publieke partijen.

De belangrijkst eigenschap van de cultuur en de structuur in de bouw is dat de vraag en het aanbod niet op elkaar zijn afgestemd. Eerst wordt de vraag vastgesteld en dan wordt het aanbod gemobiliseerd. Deze methode passen betrokkenen al jaren toe in het zogenaamde drie partijen stelsel in de bouw. Die partijen zijn de opdrachtgever met zijn wensen, de adviseur die de wensen voor hem vertaalt in een volledig gespecificeerde bouwopgave en tenslotte de aannemer die het bouwwerk realiseert. Zo werd er jaren door zowel publieke als private partijen gewerkt. Bij de publieke partijen is deze manier van werken in een uitgebreid stelsel van regelgeving vastgelegd, niet beseffend dat er nogal wat nadelen zijn.

Uitknijpen
De mobilisering van het aanbod is gebrekkig. Omdat de aanbieder maximaal aan de gespecificeerde bouwopgave kan voldoen kan hij zich niet op kwaliteit maar alleen op de laagste prijs onderscheiden. De aanbieder wordt daarmee een prijsvechter, die in een vrije markt dus geen winst maakt.

Winst verkrijg je door kostenreductie. Na de bouwfraude is het uitknijpen van de keten de enige stuurvariabele. Dit leidt tot risicoloze, van innovatie gespeende, bouwwerken. De innovatieve kracht van de ketenspelers wordt niet of nauwelijks gemobiliseerd en het proces wordt al jaren beheerst door risicodenken en angst.

Bouwteam
De ontwikkeling van de vraag is mogelijk nog gebrekkiger. Bij het formuleren van de publieke vraag maken partijen gebruik van het bekende poldermodel dat steevast leidt tot een oplossing waar niemand meer tegen is. Dit zijn zeer slechte oplossingen omdat ze diametraal staan tegenover oplossingen waar iedereen voor is en zelfs nog slechter dan oplossingen waar het fifty fifty is.
Een ding is zeker, bij het ontwikkelen van de publieke vraag staat de eindgebruiker met de zinloze inspraakprocedures vooralsnog behoorlijk buitenspel. Dit zijn de contouren van het verstikkende bouwsysteem, dat stevig in cultuur en structuur is verankerd. Er wordt zeer veel geld en energie gestopt in het specificeren van slechte oplossingen en het op laagste prijs selecteren van aanbieders.

De transactiekosten en claimkosten liggen soms in dezelfde orde als de initiële kosten van het bouwwerk zelf. Partijen staan tegenover elkaar in plaats van naast elkaar en zijn continu met elkaar in oorlog. Pogingen om vraag en aanbod in de publieke sector dichterbij elkaar te brengen hebben geleid tot het populaire bouwteam in de private markt en de geïntegreerde contracten in de publieke markt. Dat laatste omdat het bouwteam als polderproces om tot een bestek te komen niet is toegestaan voor publieke bouw. Geïntegreerde contracten zijn ook populair. Niet alleen bij publieke vragers opdat zij zich op hun kerntaken kunnen concentreren maar ook door vooroplopende aanbieders die zich willen ontdoen van een groot aantal concurrenten die dit nog niet kunnen. Deze contracten worden nog steeds ingericht op een vaste scope, waaraan de aanbieder hoogstens kan voldoen en waarbij de aanbieder wordt geselecteerd op laagste prijs.

De geïntegreerde contracten zijn dus niet het gereedschap om waarde te creëren, wat je zou verwachten, maar zijn slechts een uitbreiding van de taken die nodig zijn om aan de specificaties te voldoen. Er is op deze manier nauwelijks iets innovatiefs te verwachten omdat dat veel te veel risico geeft. En als er al een risicovolle technologie wordt ingezet, dan wordt er gigantisch verlies geleden en veel oorlog gevoerd met de daarbij behorende kosten. Denk daarbij maar aan de eerste generatie D&C contracten in de gww.

Nieuw zijn langjarige geïntegreerde contracten met voorfinanciering en op basis van outputspecificaties. Daar wordt alles voor lange tijd vastgezet op een moment waarop dat nauwelijks mogelijk is. Het gaat bij deze contracten om een zo goed mogelijk financieringsplaatje, dat verkregen wordt met goedkoop geld dat op zijn beurt geleend kan worden met een gunstig risicoprofiel. Aan dat laatste wordt dus zeer veel aandacht besteed. De torenhoge transactiekosten om dit allemaal te voorspellen worden afgewenteld op de aanbieders en indirect natuurlijk op de burgers. Toch zijn de aanbieders wel in voor deze contracten. Met de zeer hoge kosten in het voortraject kopen ze een kleine kans op een gouden tijd, die optreedt als de vraag verandert tijdens de contractperiode. Soms weet je dat zeker. Een mooi voorbeeld is scholenbouw. Daar verandert bijna dagelijks wat, dus valt er veel te verdienen aan de aanpassingen. Niet voor niets zijn sommige aanbieders bereid een school gratis te bouwen als ze maar dertig jaar onderhoud en exploitatie mogen hebben.

Bron: Cobouw

meer info: het nieuwe bouwen

* Prof.dr.ir. H.A.J. de Ridder
Hoogleraar MethodischOntwerpen aan de Faculteit der Civiele Techniek en Geowetenschappen van de Technische Universiteit Delft;

Reacties mailen aan H.A.J.deRidder@CiTG.TUDelft.NL

In een tweede artikel geeft Hennes de Ridder aan waarom de cultuur en structuur om moeten. Klik hier !

Cobouwcongres ‘Aanbesteden en nieuwe contractvormen’
De nieuwe contractvormen in het algemeen en de A59 in het bijzonder komen aan de orde op het Cobouwcongres
‘Aanbesteden en nieuwe contractvormen’
op donderdag 10 november 2005
in Fort Voordorp, Groenekan.

Vijf sprekers uit de bouwpraktijk geven daar onder voorzitterschap van professor Hennes de Ridder hun visie op het nieuwe aanbesteden.Voor meer informatie: 070 378 98 96. Voor aanmelding: vermande.studiedagen@sdu.nl