Nieuws van en voor bouwgerelateerde bedrijven

Verslag ARTB workshop 24 oktober 2001
door Willem Egels

Wat is ICT ?

ICT is een breed en veelvuldig gebruikt begrip waaronder alle technieken vallen die het mogelijk maken om langs elektronische weg informatie tussen personen over te dragen. In het algemeen wordt daarbij bedoeld op informatieoverdracht met behulp van de pc, waarvan de gebruiksmogelijkheden in de afgelopen jaren sterk zijn toegenomen.

Ook in de bouw is ICT allang niet meer weg te denken. In ieder bouwproject realiseren veel participanten - opdrachtgever, financiers, ontwerpers, bouwers, installateurs, toeleveranciers - samen een gemeenschappelijk eindproduct. Om optimaal te kunnen presteren, zullen die participanten veel moeten organiseren, communiceren en kennis uitwisselen over het proces en het eindproduct. ICT speelt hierbij een belangrijke hulpmiddel. De impact van ICT beperkt zich niet tot het automatiseren van papieren informatiestromen, maar strekt zich uit tot de hele organisatie van het bouwproces en de kwaliteit van het bouwproduct. ICT is een katalysator van vele proces- en produktinnovaties.

ICT afsprakenstelsels in de bouw moeten elkaar gaan begrijpen

"Bouwbreed wordt het nut en de noodzaak van ICT ingezien, maar dit heeft nog niet geleid tot structurele verbetering van communicatie en samenwerking. Uit het rapport ‘Quick Scan ICT in de Bouw’ blijkt dat er veel kansen liggen voor de inzet van ICT ter verbetering van het proces en de concurrentiepositie.

Men zou mogen verwachten dat de bouw, waarin communicatie een cruciale rol speelt, dat uitnut. Voorkomen dient te worden dat de bouw achterblijft bij andere bedrijfstakken als het gaat om een strategische inzet van ICT. Dat zou schadelijk zijn voor de concurrentiepositie van de bouw.

Sinds 1994 is hard gewerkt aan diverse afsprakenstelsels. Het totstandkomen en operationaliseren daarvan is een moeizaam en kostbaar proces, terwijl potentiële financiers onvoldoende inzicht hebben in de materie om de slaagkans te kunnen schatten. Nu is de tijd rijp voor nadere afstemming van de initiatieven. Hiermee moet niet worden gewacht tot de aanbodzijde van ICT dit oppakt. De bouw moet zijn eigen communicatieprobleem oplossen. ICT is daarbij slechts de technologie die communicatie faciliteert." Aldus J. Holleman, voorzitter van de ARTB, de Adviesraad Technologiebeleid Bouwnijverheid in zijn openingstoespraak van de ARTB workshop die 24 oktober jl. in het ministerie werd gehouden.

Slow-adaptor

De workshop was het logisch vervolg op de "Quick Scan ICT in de bouw", die de het bureau Spekkink C&R in opdracht van de ARTB had gehouden. Uit die scan, een inventarisatie van wat er zoal op ICT gebied in de bouw aan de gang is, blijkt dat, terwijl de ICT zich razendsnel ontwikkelt en steeds meer een belangrijke produktiefactor wordt, de bouw daar over het algemeen gesproken onvoldoende haar nut mee doet. Of, zoals Dik Spekkink het zelf tijdens de workshop uitdrukte:"De bouw is als ICT gebruiker een ‘slow-adaptor’. Er zijn wel allerlei initiatieven, maar om daar optimaal van te kunnen profiteren moet de communicatie tussen de verschillende ICT afsprakenstelsels gestroomlijnd en gestandaardiseerd worden. De vraag die nu voorligt is: wat doet de bouw zelf hieraan".

Koppeling

Hij sloot hierbij naadloos aan op wat Holleman eerder als het doel van de workshop had gedefinieerd, namelijk de initiatiefnemers van de verschillende afsprakenstelsels bijeen brengen en faciliteren bij het vaststellen van gemeenschappelijke knelpunten. Voorts gemeenschappelijke oplossingsrichtingen definiëren en daarmee een basis creëren voor toekomstige samenwerking en afstemming.En hiermee een aanzet geven voor de ontwikkeling van een ICT-structuur in de bouw op basis van koppeling van afsprakenstelsels binnen de verschillende branches.

Holleman bracht ook nog een tweede doelstelling naar voren:

"De ARTB bevestigt, met het nemen van dit initiatief dat zij het uiterst belangrijk vindt om te komen tot één (elektronische) bouwtaal als noodzakelijke randvoorwaarden om faalkosten werkelijk terug te dringen en bouwprocesintegratie tot werking te brengen".

De workshop was in feite de cumulatie van een aantal ontwikkelingen die zich de laatste tijd in de bouw hebben afgespeeld. Er zijn in een tijdsbestek van drie maanden twee rapporten over de ICT in de bouw verschenen. Allereerst de genoemde quick scan studie "ICT in de bouw en verder een EIB rapport van dezelfde naam. Ook is in juli een brancheoverstijgend advies uitgekomen van de hand van de Taskforce ICT en Kennis, onder voorzitterschap van de heer Le Pair. Tenslotte heeft de CUR, namens een groot aantal partijen in de bouw, begin september de zgn. Expression of Interest, het projectplan over Proces- en Systeeminnovatie in de bouwsector, bij de ICES/KIS3 commissie ingediend. Deze Interdepartementale Commissie Economische Structuurversterking/ Werkgroep kennisinfrastructuur adviseert het kabinet over de verdeling van onderzoek en ontwikkelingsgelden.

Economische Zaken heeft in september ook een visieworkshop georganiseerd om een aanzet te geven tot een zgn. Next Generation Scenario in de bouw. Hierbij is ook EZ er vanuit gegaan dat de talloze initiatieven die er nu op ICT gebied in de bouw ondernomen worden de kans moeten krijgen om zich te heroriënteren en tot een gezamenlijke bundeling van krachten te komen. Het is overigens onvermijdelijk, zo constateert EZ in een "position paper" ter voorbereiding op die workshop, dat daartoe de cultuur, de bestaande omgangsvormen en belangenconcentraties , in de bouw dient te veranderen.

Onbalans

De Taskforce ICT en Kennis is ingesteld om te onderzoeken hoe bedrijven en publieke onderzoeksinstellingen samen het beste tot een strategische kennisopbouw op het gebied van ICT en tot ontsluiting van de ICT kennismarkt kunnen komen. In haar rapport komt deze commissie tot de conclusie dat het publiek onderzoek nauwelijks in staat is om de nieuwe ambities aan te kunnen pakken. De omvang van het onderzoek is teveel achtergebleven bij het snel gestegen belang van ICT. Het publiek onderzoek is vaak geen partij voor het bedrijfsleven en dit heeft een grote onbalans tengevolge. De taskforce acht een koerswijziging noodzakelijk Er is behoefte aan een sterker publiek ICT onderzoek met een strategische focus.

Stapsgewijs

Het EIB onderzoek richt zich op het ICT gebruik in de uitvoerende bouw.

Het komt tot onder meer de conclusie dat het ICT- gebruik in de bouw stapsgewijs verloopt. Grote bedrijven nemen een nieuwe toepassing het eerst in gebruik, daarna de middelgrote en vervolgens de kleine. Middelgrote bedrijven lopen qua implementatiesnelheid niet veel achter op de grote ondernemingen.

Het voordeel van ICT -gebruik blijkt uit de kostenbesparing die erdoor gerealiseerd wordt. De onderzochte bedrijven noemen een gemiddeld percentage van 9 procent. Ondernemingen die niet of beperkt geautomatiseerd zijn, laten dan ook een belangrijke mogelijkheid liggen om de winstmarge te verhogen.

Het blijkt dat kleine bedrijven zijn vaak minder goed op de hoogte zijn van de voor hen relevante ICT- ontwikkelingen. Zij beschikken over minder mankracht en hebben daardoor minder mogelijkheden om hun omgeving te scannen op nieuwe ICT —ontwikkelingen. Behalve van de bedrijfsgrootte hangt de mate van ICT -gebruik ook af van de sector. GWW-bedrijven werken veel voor professionele opdrachtgevers die van aannemers verwachten dat zij langs elektronische weg communiceren. Bij particuliere opdrachtgevers (B&U-sector) wordt deze eis minder vaak gesteld. Bedrijven die in concernverband werken maken ook meer gebruik van ICT dan bedrijven die volledig zelfstandig werken.

Het belang van afzonderlijke ICT -applicaties voor aparte bedrijfsfuncties, de zgn. stand-alone automatisering wordt duidelijk onderkend. Een van de eerste functies die geautomatiseerd wordt is de boekhouding. Daarna volgen calculatie, werkenadministratie, kostenbewaking en nacalculatie. Minder vaak geautomatiseerd zijn werkvoorbereiding, planning, voortgangscontrole en inkoop. Weinig geautomatiseerd zijn voorraad- en materieelbeheer. Van integrale automatisering met behulp van ERP- of daarop gelijkende pakketten is nog maar op beperkte schaal sprake. De sector staat wat dat betreft nog maar aan het begin van een lange ontwikkelingsweg.

Internet

Het aantal internetaansluitingen in de bouw groeit snel. Naar verwachting zullen in de bouw eind 2001 evenveel internetaansluitingen zijn als in andere sectoren van de maatschappij (80%). Voor wat betreft hwet aantal websites loopt de bouw behoorlijk achter op andere sectoren van de maatschappij. Eind 2000 beschikte 18 procent van de bouwbedrijven over een homepage tegenover 33 procent van alle bedrijven in Nederland. De op internet gebaseerde applicaties zoals elektronische informatie-uitwisseling in de ontwerpfase, het inkopen van materialen via internet en samenwerking via een project-extranet, komen in de bouw nog maar mondjesmaat voor. Een belangrijke factor die de automatiseringsgraad bepaalt is de voorlichting die ondernemingen krijgen over de werking en het nut van de verschillende applicaties. Dat geldt met name voor voorlichting door een externe adviseur of door derden ter beschikking gestelde documentatie. Onbekendheid met de mogelijkheden wordt vaak als motief genoemd om niet in ICT te investeren. Ook het feit dat men geen voordelen verwacht te behalen is een belangrijk motief om daarvan af te zien.

Communicatie

Hier ligt een belangrijke taak voor de brancheorganisaties, zoals ook tijdens de ARTB workshop werd onderkend. Het bestrijden van computeranalfabetisme is een belangrijke zaak. Hier zou een marketings- of communicatieplan aan ten gronde moeten liggen. Bestaande voorlichtings- en bewustwordingscampagnes zoals Bouwspiegel, de Bouw gaat digitaal en de Internetbus van het NVOB zouden voortgezet moeten worden, zo concludeerde de workshop. Voorlichting wordt als zeer belangrijk gezien. Voor het AVBB ligt er een schone taak om de brancheorganisaties up-to-date op ICT gebied te houden.

Dik Spekkink benadrukt dat er verschillende soorten van ICT initiatieven in de bouw zijn. Zo heb je de proces gerichte en de productgerichte afsprakenstelsels. Een enkele zoals EC Standaard Bouw richt zich zowel op proces als op product. Een andere insteek is die van "voorschrijvend"en "leverend". De eerste zijn moeilijk te realiseren en zullen niet snel tot wasdom komen, terwijl de laatste relatief eenvoudig en snel operationeel kunnen zijn. Het gaat er om samenhang te creëren tussen de verschillende stelsels. Dan ontstaat vanzelf een bouwbreed systeem

Eenduidig

Al met al komt het erop neer dat vrijwel alle bedrijven computerprogramma’s gebruiken voor uiteenlopende doeleinden. Het probleem is dat de verschillende applicaties in de bouw (VISI, EC Standaard Bouw, BAS Lexicon, CROW objectenbibliotheek, Artikelenclassificatie VNI/UNETO) onvoldoende op elkaar zijn afgestemd. Er is geen eenduidige informatietechnische structuur in de bouw.

Het ontwikkelen van zo'n informatietechnische structuur is geen taak van de aanbod-, maar van de vraagzijde. ICT is slechts een hulpmiddel om de doelstellingen van bedrijven te kunnen realiseren. Die doelstellingen worden niet door de ICT-aanbieders, maar door de bedrijven zelf bepaald. Standaardisatie lijkt de kern van de problematiek te zijn; het communiceren tussen verschillende partijen in de bouw vraagt om afsprakenstelsels.

De workshop kwam dan ook tot de conclusie dat er open standaards dienen te worden ontwikkeld met een lage toegangsdrempel, die gratis of tegen lage kosten beschikbaar zijn voor (brede netwerken van) bedrijven die in de bouw electronische informatie willen uitwisselen. Er zijn al enkele initiatieven gestart die tot doel hebben min of meer "bouwbrede"afsprakenstelsels te ontwikkelen: de Vereniging BAS (objectgericht afsprakenstelsel voor B&U-sector) en VISI (procesgericht afsprakenstelsel voor GWW-sector). Ook VNI/UNETO is geneigd zich hierbij aan te sluiten. Voorwaarde is wel dat op de een of andere manier de ontwikklingskosten terugkomen. Deze initiatieven voldoen aan de meeste voorwaarden voor succes, zeker wanneer ze in onderlinge samenhang worden beschouwd. De ontwikkeling van een objectenclassificatie voor de GWW-sector (CROW objectenbibliotheek) kan hier ook aan bijdragen. Kortom de randvoorwaarden om te komen tot eenduidige informatietechnische structuur zijn gunstig; in de bouw komen steeds meer geïntegreerde samenwerking- en contractvormen die vragen om een volgende stap in de toepassing van ICT.

De geschetste ontwikkeling van brede afsprakenstelseIs is niet alleen noodzakelijk, maar ook zeer arbeidsintensief en tijdrovend. Het draagvlak en commitment in de bouw wordt ondermijnd door de forse investeringen in de ontwikkeling en het beheer van afsprakenstelsels.

Het is duidelijk dat deze ontwikkeling niet mag stoppen. De belangenpartijen die 24 oktober aanwezig waren beleden dan ook volmondig actief aan een verdere integratie van de afsprakenstelsels te zullen werken. Dit kan niet zonder steun van de overheid. Subsidie om de geschetste ontwikkeling mogelijk te maken is beslist noodzakelijk.

Bouwspiegel

Jan Holleman sloot de workshop met duidelijk te maken dat het nu van de bouw zelf moet komen. Daar is dan wel een regisseur voor nodig en het bestuur van de ARTB dacht daarbij in eerste instantie aan Bouwspiegel. Hij overhandigde Rob Roef als vertegenwoordiger van Bouwspiegel een CD waarop de presentaties van de dag stonden en gaf daarbij symbolisch de opdracht door. Bouwspiegel zal in het komende jaar een aantal sessies organiseren die een vervolg zullen zijn op de huidige stand van zaken en aan een verdere bewustwording over ICT in de bouw zullen bijdragen. Verder zal Bouwspiegel zich beraden om zo snel mogelijk met een programma en een structuur te komen om de bouw zoveel mogelijk van de ICT ontwikkelingen te laten profiteren.