Megaprojecten hebben een grote aantrekkingskracht op politici. Ze willen iets groots achterlaten: de oude farao's hun piramiden, Mitterand zijn uitbreiding van het Louvre, Annemarie Jorritsma de Betuwelijn en Hans Alders de magneetzweefbaan tussen het Noorden en de Randstad.

"Het point of no return is allang gepasseerd", zei de minister van Verkeer en Waterstaat, toen de Tweede Kamer op 20 februari met hem sprak over de Betuwelijn. De aanlegkosten van dit goederenspoor zijn de afgelopen jaren minstens verdrievoudigd naar 4,5 miljard euro. Private partijen blijken geen euro mee te betalen aan de aanleg, al was dat aanvankelijk wel de belofte. Het beheer en onderhoud van het nieuwe spoor zal de schatkist jaarlijks nog eens zo'n 25 miljoen euro kosten in plaats van geld op te leveren. Maar stoppen met het project, kan niet meer volgens de minister. Waarom eigenlijk niet?
Ook de lobby van de drie noordelijke provincies voor de aanleg van een magneetbaanverbinding met de Randstad blijft maar doorgaan. Ondanks alle serieuze bewaren die inmiddels naar voren zijn gekomen. Zo'n baan is volgens ons zeer nadelig voor milieu en landschap, levert slechts een geringe sociaal-economische impuls op voor het Noorden en kost miljarden euro's kost die beter in de versterking van het regionale openbaar vervoer kunnen worden gestoken.

Demagogisch
Met megaprojecten is op zich niks mis. Ze zijn soms noodzakelijk en effectief, zoals de Deltawerken en de aanleg van een tientallen kilometer vrije busbaan tussen Haarlem en Schiphol. Probleem is echter dat bestuurders die eenmaal bevangen zijn van een megaproject, naar onze mening hun verstand lijken te verliezen. Argumenten en gegevens die de nadelen van het project naar voren brengen, worden niet meer gehoord. Bij nader inzien toch maar niet doen, is een gedachte die niet wordt toegelaten. Tegenargumenten worden op demagogische wijze weggezet. De tegenstander wordt gebrek aan lef en ambitie verweten, of nog erger van conservatisme. Wil je terug naar de tijd van de trekschuit? Of het doemscenario wordt van stal gehaald. Als Schiphol niet mag uitbreiden, worden we het Jutland van Europa.
Vaak wordt de doelstelling van het megaproject afgezwakt of helemaal uit het oog verloren. De ambitie om met de aanleg van de Betuwelijn het goederenvervoer over de weg te beperken, is inmiddels volledig verlaten, nieuwe afspraken zijn niet gemaakt. Centraal staat niet meer het realiseren van een milieuvriendelijke verbinding tussen de Rotterdamse haven en het Duitse achterland, maar de Betuwelijn is een doel op zich geworden. Bij de magneetzweeftrein dito. Het doel (de versterking van de sociaal-economische structuur van het Noorden) verdwijnt uit de discussie en een middel (de magneetzweeftrein tussen het Noorden en de Randstad) lijkt tot doel verheven.

MTC
Dat megalomane projecten wel degelijk te stoppen zijn, bewees enkele maanden geleden het provinciebestuur van Gelderland. Jarenlang had zij, samen met regionale en lokale partners, geijverd voor de aanleg van een 500 hectare grote haven en overslagcentrum in de Betuwe, het MTC. Jarenlang weigerden de bestuurders te luisteren naar de economische, ecologische, financiële en juridische tegenargumenten. Acties van Milieudefensie en omwonenden en een terechtwijzing van de Raad van State moesten eraan te pas komen om uiteindelijk eind 2002 het onontkoombare en wijze besluit te nemen: we blazen het MTC-project af. En leverde hen dat gezichtverlies op? Nee, integendeel. De politici werden gewaardeerd en gecomplimenteerd omdat zij de feiten en steekhoudende tegenargumenten tot zich had laten doordringen. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.
De verleidelijkheid van prestigieuze infrastructurele megaprojecten blijft groot. Maar bestuurders kunnen zich behoeden voor verstandsverlies. Onder meer door het volgen van zorgvuldige besluitvormingsprocedures en het serieus onderzoeken van varianten en alternatieven voor het bereiken van de doelstelling. Vroegtijdige betrokkenheid van de samenleving en politieke moed om te besluiten dat een project ook níet kan doorgaan, zijn daarbij onontbeerlijk. Bouw daarom ook tussenstations in om de rijdende trein te kunnen stoppen. Kortom: welke politicus neemt het initiatief om de Betuwelijn af te blazen?

Vera Dalm, directeur Milieudefensie en
Klaas Breunissen, beleidsmedewerker Milieudefensie te Amsterdam