23 februari 2005

RIVM vindt veiligheidsnormen voor dijken achterhaald

Het RIVM pleit voor een aloude methode: het verder opdelen van dijkringen
met compartimenteringsdijken. De historie van de Diefdijk tussen Gelderland
en Zuid-Holland gaat al terug tot de dertiende eeuw.

Vijftig jaar na de overstroming in Zeeland zien Nederlandse burgers het overstromingsgevaar niet meer als een natuurverschijnsel, maar als een daadwerkelijk aanwezig risico zoals een ontploffing van een chemische fabriek. Deze constatering is voor het RIVM een leidraad geweest in het rapport 'Risico's in bedijkte termen'. In dit rapport is het Nederlandse veiligheidsbeleid tegen overstromingen geëvalueerd. Een ministerie is verplicht haar beleid door een onafhankelijke partij te laten doorlichten. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft daarvoor het RIVM in de arm genomen. Het veiligheidsbeleid is een van de thema's die het RIVM grondig heeft bekeken. Opvallend is dat het instituut in het evaluatierapport veel nadruk legt op een risicobenadering en op verdere compartimentering van de bestaande dijkringen. Twee aspecten die in het huidige veiligheidsbeleid onvoldoende naar voren komen.

Economisch beschermingsniveau
Het RIVM sloeg er de geschiedenisboeken op na en constateerde dat de Deltacommissie in de jaren zestig ooit eens heeft aangenomen dat de beveiligingskosten een half procent van het bruto nationaal product mogen bedragen. Op basis van die aanname konden de uitgaven voor onder meer de bouw van de Oosterscheldedam worden verantwoord. De Deltacommissie stelde toen voor Nederland, op grond van het economische beschermingsniveau, zogenoemde overschrijdingsnormen vast: maatgevende condities die zelden voorkomen (zoals een kans van 1 op 10.000 per jaar dat overstromingsgevaar dreigt voor centraal Holland), maar die waterkeringen toch moeten weerstaan. Latere commissies namen in dit eisenpakket ook de keringen langs de bovenrivieren mee. Het RIVM stelt nu vast dat het economische beschermingsniveau sindsdien nooit meer is geactualiseerd. De te beschermen economische waarde in Nederland is sindsdien met een factor zes toegenomen, terwijl de kosten van dijkversterking in veel geringere mate zijn gestegen. Nederland geeft jaarlijks nog maar 0,15 procent van het BNP uit aan de bescherming tegen overstroming, zo berekende het RIVM.

Normen differentiëren naar potentiële schade
Het RIVM breekt in het evaluatierapport duidelijk een lans voor een risicobenadering waarin - naast een overschrijding van een maatgevende hoge waterstand - ook de potentiële schade van een overstroming wordt betrokken. Het RIVM wijst op de mogelijkheid van een ruimtelijke differentiatie bovenop een basisveiligheid. Voor dijkringen waar veel mensen wonen en waar veel infrastructuur is, zouden hogere normen gelden dan voor dijkringen met weinig mensen en weinig infrastructuur.
Het instituut stelt vast dat het overstromingrisico jaarlijks met ruwweg 3 procent toeneemt. De stijging van het bruto nationaal product telt daarin tweemaal zwaarder mee dan de zo gevreesde klimaatsverandering.

Compartimentering
Uit de studie van het RIVM blijkt dat de dijkring Centraal Holland, grofweg de provincie Zuid-Holland, een aparte positie inneemt. Het potentieel aan economische schade is daar vele malen groter dan in alle andere Nederlandse dijkringen. Dit brengt het RIVM op de gedachte om bestaande dijkringen op te delen. Door deze compartimentering neemt het individuele risico neemt niet af, maar het groepsrisico wordt wel kleiner. Komt het tot een overstroming, dan zal het overstroomde gebied kleiner zijn en de gevolgen beperkter. Het RIVM constateert dat compartimentering de laatste jaren helemaal uit beeld is verdwenen en dat er enkel nog aandacht bestaat voor de keringen langs de kust en de rivieren.

Lagere acceptatiegraad
Het RIVM-rapport wijst erop dat als gevolg van de verschuiving van de perceptie van een overstroming van natuurramp naar een door mensen toegevoegd risico, ook de acceptatiegraad voor schade aanzienlijk is verminderd. Wat eerst werd ervaren als 'kan gebeuren', wordt nu gezien als 'dit mag niet gebeuren'. Dit noodzaakt de waterbeheerders veel zwaardere eisen te stellen aan de standzekerheid van de waterkeringen.

Kritiek op nota Ruimte
En passant geeft het RIVM stevige kritiek op de nota Ruimte. In het ruimtelijke beleid houdt het kabinet onvoldoende rekening met de overstromingsrisico's, zo constateert het RIVM. Er wordt nog steeds in diepe polders gebouwd, zelfs na de publicatie van de nota Ruimte. Als er vanwege ruimtegebrek in die diepe polders toch gebouwd moet worden, dan zou daar op z'n minst toch een extra investering in de dijkbescherming tegenover moeten staan.

Het integrale RIVM-rapport is te downloaden (als pdf-file, 8,2 mB) van de RIVM-website: www.rivm.nl

Meer informatie:
RIVM, Bilthoven (030) 274 91 11 en www.rivm.nl