24 april 2005

Zes mythen rond creativiteit
Baanbrekend Harvard-onderzoek naar creativiteit

Een baanbrekend onderzoek naar creativiteit in het bedrijfsleven levert heel wat verrassingen op. Zo blijkt dat veel van wat we over creativiteit denken te weten, ronduit verkeerd is.
door Bill Breen

Geen missieverklaring waar creativiteit tegenwoordig niet in genoemd wordt; geen CEO die er niet hoog over opgeeft ... Maar hoewel er de laatste jaren veel aandacht is besteed aan creativiteit in het bedrijfsleven, is er nog maar bijster weinig bekend over dagelijkse creativiteit op de werkvloer.

• Hoe ontstaan baanbrekende ideeën?
• Welke werkomgeving vormt de beste voedingsbodem voor creativiteit?
• Wat kunnen managers doen om creativiteit te stimuleren en grenzen te verleggen?

Teresa Amabile, in de Verenigde Staten een van de belangrijkste onderzoekers op het gebied van creativiteit in het bedrijfsleven, worstelt al bijna dertig jaar met deze vragen. Amabile staat aan het hoofd van de Entrepreneurial Management Unit van Harvard Business School en wijdt als enige hoogleraar in dienst van een topbedrijfskundeopleiding haar hele onderzoeksprogramma aan onderzoek naar creativiteit.

Acht jaar geleden gaf Amabile haar onderzoek een nieuwe wending. Ze stelde een team samen van academici en managers van verschillende bedrijven en verzamelde bijna 12.000 dagboekaantekeningen van 238 mensen die betrokken waren bij creatieve projecten in zeven bedrijven in de consumentenproducten-, hightech- en chemische industrie. Ze vertelde de testpersonen niet dat ze lette op creativiteit. Ze stuurde hun alleen iedere dag een e-mail waarin ze informeerde naar hun werk en werkomgeving die dag. Vervolgens codeerde ze de e-mails op creativiteit door te kijken naar de momenten waarop mensen met een bepaald probleem worstelden of met een nieuw idee kwamen.
"Het dagboekonderzoek was bedoeld om creativiteit op de werkvloer te bekijken," legt Amabile uit. "We wilden als het ware in de huid kruipen van deze mensen en te weten komen hoe hun werkomgeving eruitzag en welke ervaringen en denkprocessen leidden tot creatieve oplossingen."

Amabile en haar team zijn nog steeds bezig met de verwerking van de resultaten. Maar haar onderzoek doet alvast een aantal diepgewortelde overtuigingen over creativiteit op de werkplek wankelen. In een interview met het blad Fast Company maakte ze korte metten met zes favoriete mythen rond creativiteit (en als u daaraan vast blijft houden, weet u zeker dat u de creativiteit in uw organisatie om zeep helpt). Hier zijn ze alle zes, in Amabiles eigen woorden:

1 Creativiteit is afkomstig van creatieve mensen
Als ik een praatje houd voor managers, vraag ik vaak eerst: "Waar in uw organisatie vindt u creativiteit belangrijk?" Over het algemeen zeggen ze dan: "Op de afdeling Onderzoek & Ontwikkeling, Marketing en Reclame." Als ik vraag: "Waar vindt u creativiteit NIET belangrijk?", zegt er altijd wel iemand: "Op de afdeling Boekhouding." Op dit antwoord wordt altijd lachend gereageerd, vanwege de negatieve connotatie van ‘creatief boekhouden’. Over het algemeen hebben managers het idee dat er maar een paar van hun medewerkers creatief zijn en de rest niet. En dat is gewoon niet waar. Als manager wil je niet dat creativiteit zich op één plek concentreert; je wilt dat iedereen in je organisatie met nieuwe, bruikbare ideeën komt, ook je financiële mensen. De afgelopen decennia hebben er verschillende ingrijpende, ethisch verantwoorde innovaties plaatsgevonden op het gebied van de financiële boekhouding, zoals kostencalculatie naar activiteit.

In feite tonen bijna alle onderzoeken naar creativiteit aan dat iedereen met een normale intelligentie in staat is enige mate van creatief werk te doen. Creativiteit is afhankelijk van een aantal factoren: ervaring (met inbegrip van kennis en technische vaardigheden), talent, het vermogen om op een andere manier te denken en het vermogen om saaie, weinig inspirerende perioden te doorstaan. Met name intrinsieke motivatie – mensen die hun werk leuk vinden, zijn vaak creatiever – is van belang. De afgelopen vijf jaar hebben organisaties meer aandacht besteed aan creativiteit en innovatie dan ik ooit eerder in mijn carrière heb meegemaakt. Maar ik geloof dat de meeste mensen nog helemaal geen idee hebben van hun eigen creativiteit, ten dele doordat ze werken in een omgeving die hun intrinsieke motivatie belemmert. Het anekdotische bewijs doet vermoeden dat veel bedrijven nog een lange weg moeten gaan voordat creativiteit er ruim baan krijgt.

2 Geld creëert creativiteit
Experimenteel onderzoek naar creativiteit suggereert dat geld niet het allerbelangrijkst is. In het dagboekonderzoek vroegen we mensen: "In welke mate werd u vandaag gemotiveerd door de financiële beloning voor uw werkzaamheden?" Vaak antwoordden ze dan dat die vraag niet relevant was; dat ze niet iedere dag aan hun salaris dachten. En het geringe aantal mensen dat wel continu aan bonussen dacht, was niet erg creatief bezig.
Systemen met bonussen en prestatieloon kunnen zelfs een probleem vormen als mensen denken dat alles wat ze doen van invloed is op hun beloning. In dat soort situaties gaan mensen risico’s uit de weg. Natuurlijk moeten mensen het gevoel hebben dat ze redelijk betaald worden. Maar ons onderzoek toont aan dat mensen veel meer belang hechten aan een werkomgeving waarin creativiteit gestimuleerd, gewaardeerd en erkend wordt. Mensen willen zich graag betrokken voelen bij hun werk en vooruitgang boeken. Daarom is het belangrijk dat managers mensen niet alleen op basis van hun ervaring voor een project selecteren, maar ook de interesses van de medewerkers laten meewegen. Mensen zijn het creatiefst als ze betrokken zijn bij hun werk en ervan leren. Als het werk te moeilijk is, raken ze gefrustreerd en als het te gemakkelijk is, raken ze verveeld. Managers moeten zorgen voor het juiste evenwicht.

3 Tijdsdruk stimuleert creativiteit
Bij ons dagboekonderzoek dachten mensen vaak dat ze het creatiefst waren als ze onder hoge tijdsdruk stonden. Maar de 12.000 dagen die we onderzocht hebben, lieten juist het tegenovergestelde zien: mensen waren het minst creatief wanneer ze tegen de tijd moesten opboksen. In feite trad er een soort ‘tijdsdrukkater’ op: als mensen onder grote tijdsdruk moesten werken, waren ze niet alleen op de dag zelf minder creatief, maar ook twee dagen daarna. Tijdsdruk verstikt creativiteit, omdat mensen zich niet in een probleem kunnen verdiepen. Creativiteit heeft een incubatieperiode: mensen hebben tijd nodig om het probleem op zich in te laten werken en de ideeën te laten opborrelen.
In feite is niet zozeer de deadline zelf het probleem, maar alle zaken die mensen afleiden, waardoor ze niet de tijd hebben om tot een creatieve oplossing te komen. Mensen kunnen nog wel creatief zijn als ze onder hoge druk staan, maar alleen als ze zich op hun werk kunnen concentreren. Ze moeten worden beschermd tegen afleidingen en weten dat het werk belangrijk is en dat iedereen zich ervoor inzet. In te veel organisaties begrijpen mensen niet waarom iets zoveel haast heeft, behalve dan dat iemand heeft bepaald dat het vandaag af moet zijn.

4 Angst leidt tot creativiteit
Een wijdverspreid idee is dat angst en verdriet op de een of andere manier leiden tot creativiteit. Er is zelfs psychologische literatuur die suggereert dat de incidentie van depressie hoger is bij creatieve mensen zoals schrijvers en kunstenaars – depressieve genieën die ongelofelijk origineel zijn in hun manier van denken. Maar wij zien dat niet terug bij de groep mensen die wij hebben bestudeerd.

We hebben alle 12.000 dagboekaantekeningen gecodeerd op de mate van angst, spanning, verdriet, boosheid, vreugde en liefde die mensen op een bepaalde dag ondervonden. We kwamen tot de conclusie dat creativiteit positief geassocieerd is met vreugde en liefde en negatief geassocieerd met boosheid, angst en spanning. Uit de aantekeningen blijkt dat mensen het gelukkigst zijn als ze een creatief idee hebben, maar dat de kans op een baanbrekend idee groter is als ze de voorgaande dag gelukkig waren. Het is een soort vicieuze cirkel. Als mensen blij zijn met hun werk, is er een grotere kans op een positieve associatie die ’s nachts kan doorwerken en de volgende dag kan resulteren in een creatief idee. Geluk op de ene dag is een voorbode van creativiteit op de volgende dag.

5 Concurrentie gaat boven samenwerking
Een algemeen heersende opvatting, met name in de financiële wereld en de hightechindustrie, is dat interne concurrentie creativiteit bevordert. Uit ons onderzoek blijkt echter dat de creativiteit afneemt als mensen in een team met elkaar concurreren in plaats van samenwerken. De meest creatieve teams zijn teams waarin men elkaar voldoende vertrouwt om ideeën te bespreken. Maar als mensen elkaar beconcurreren om zelf erkenning te krijgen, dan delen ze geen informatie meer met elkaar. En dat is een slechte zaak, want niemand in een organisatie kan alles helemaal alleen doen.

6 Een gestroomlijnde organisatie is een creatieve organisatie
Misschien wordt alleen op pr-afdelingen gedacht dat afslankingsoperaties en reorganisaties creativiteit bevorderen. Ik heb jammer genoeg te veel voorbeelden van het tegenovergestelde gezien. Als voorbeeld geef ik graag een brief die in 1994 werd geschreven aan de aandeelhouders van een groot Amerikaans softwarebedrijf: ‘Een reorganisatie zoals deze is altijd moeilijk voor werknemers, maar moeilijke tijden kunnen leiden tot kracht, creativiteit en teamwork.’

Natuurlijk is het tegenovergestelde waar: een reorganisatie leidt tot een afname van de creativiteit. Maar het is zelfs nog erger dan de meeste mensen denken. Wij hebben een reorganisatie gevolgd van een divisie van een mondiaal elektronicabedrijf, waarbij 25 procent van de 6.000 banen verloren zouden gaan. Het hele reorganisatietraject duurde achttien maanden, een ongelooflijk spannende tijd. De creativiteit nam significant af. De tijd vóór de reorganisatie was in feite nog erger dan de reorganisatie zelf: door de angst voor het onbekende voelden mensen zich niet langer verbonden met hun werk. Nog zorgwekkender was dat zelfs vijf maanden na de reorganisatie de creativiteit nog ver beneden peil was.

Helaas horen reorganisaties bij het leven. Dit betekent dat managers moeten letten op de gevolgen. De communicatie en samenwerking nemen aanzienlijk af, evenals het gevoel van vrijheid en autonomie van de werknemers. Managers moeten alles op alles zetten om een stabiel werkklimaat te creëren en een omgeving te scheppen waarin ideeën weer tot stand kunnen komen.

Door deze tips om creativiteit op de werkplek te bevorderen denkt u misschien dat ik voorstander ben van een zachte managementstijl. Dat is niet het geval. Ik ben voor een slimme managementstijl. De dertig jaar die ik heb besteed aan onderzoek en deze 12.000 dagboekaantekeningen suggereren dat als mensen werk doen dat ze leuk vinden en waarmee ze zich kunnen verbinden – en wanneer hun werk ook gewaardeerd en erkend wordt – dit de creativiteit ten goede komt. Ook in moeilijke tijden.

bron: Building Business