Nieuws van en voor bouwgerelateerde bedrijven
3 november 2007
De Nieuwe Waterbouw van prof. Han Vrijling
De "nieuwe waterbouw" was het thema van de Waterbouwdag 2007 die op 30 oktober 2007 is gehouden.
De maatschappij verandert in snel tempo. Men wil de maatschappelijke wensen vervuld zien zonder geconfronteerd te worden met de onderliggende techniek.
Het Milieu- en Natuur Planbureau heeft een zeer verzorgd boek “Nederland Later” het licht doen zien waarin de toekomst van Nederland wordt geschetst onder invloed van de versnelde zeespiegelrijzing, die door velen voorspeld wordt. “Overstromingsrisico als ruimtelijke opgave” geeft op fraaie wijze de ideeën van het Ruimtelijk Planbureau weer.
Prachtige plannen worden gelanceerd door landschapsarchitecten en natuurbeschermers. Eilanden voor Nederlandse kust, een superduin bij Hoek van Holland, een Delta-eiland in het IJsselmeer, een opening in de Afsluitdijk, etc. Al deze plannen hebben gemeen dat de aanleg van nieuwe natuur een drijvende kracht is, het bieden van ruimte voor wonen en werken een prettige bijkomstigheid wordt en een degelijk waterbouwkundig ontwerp van minder belang lijkt.
Dat laatste is echter schijn want de economische gevolgen als het mis gaat zijn enorm. Dat zagen we ook dit jaar weer in Azië, waar de hevige moessonregens overstromingen veroorzaakten in Nepal, India en Bangladesh, die 20 miljoen mensen bedreigden. Voorbeelden van regenrivieren die buiten hun oevers treden of zelfs stedelijke gebieden die door de hevige regenval blank worden gezet. Ook in China was sprake van heftige regenval. De Yangtse rivier bedreigde de dijken en er werd met zorg gesproken over de een jaar geleden voltooide Drie Kloven dam.
Dichterbij huis overstroomden delen van centraal Engeland. Ook hier kleine regenrivieren, die buiten hun oevers traden en grote delen van het dal onder water zetten. Delen die de laatste tientallen jaren bebouwd zijn. Koel beredeneerd waren het geen catastrofale afvoeren. De herhalingstijd werd geschat op 60 jaar. Zo goed hoort hier in Nederland hoogwaardig tuinbouwland beschermd te zijn volgens Waterbeheer 21ste eeuw (WB21). Op de foto’s van het rampgebied was steeds duidelijk te zien dat de kathedralen en de oude dorpscentra nog droog stonden. Er is dus eerder sprake van een combinatie van bouwen op relatief laag gelegen grond zonder voldoende maatregelen om de rivier in toom te houden. Volgens het Engelse blad The Economist ligt de oorzaak in het regeringsbesluit van 1989 om verzekeraars te verplichten zonder premieverhoging overstromingsschade te dekken binnen de onroerend goed verzekering. Hoewel dit misschien in eerste aanleg geen slechte maatregel was, verleidde het overheden tot de bebouwing van overstromingsgevoelige gebieden zonder adequate hoogwaterbescherming. Volgens de Engelse regering is het een gevolg van voorspelde klimaatverandering. Dat lijkt mij een politiek handige uitvlucht, als je vaststelt dat de middeleeuwse dorpscentra nog droog waren.
In Nederland werken de beelden van de overstroming van New Orléans nog steeds na. Het heeft er toe geleid dat Veiligheid Nederland in Kaart 2, het project om voor alle Nederlandse dijkringen de overstromingskans te berekenen op dit moment in volle gang is. Ook wil men leren van Amerika, waar het verzekeren tegen overstromingen en het evacueren van de bedreigden veel aandacht krijgt.
Volgens het DG-Water betekent dit dat de bekende Veiligheidsketen van Binnenlandse zaken ook in het hoogwaterbeleid moet worden geïntroduceerd. De gedachte van de Veiligheidsketen is dat alle schakels, pro-actie, preventie, repressie en nazorg, aandacht moeten krijgen. Immers als er één schakel ontbreekt, is de keten verbroken. Op het eerste gezicht lijkt er veel te verbeteren bij de beveiliging tegen overstroming, daar is immers de aandacht hoofdzakelijk beperkt tot preventie, sterke waterkeringen, terwijl de repressie in de zin van evacuatie nauwelijks georganiseerd is. Daarom is door de regering een Taskforce Management Overstromingen ingesteld, die nu onder andere onderzoekt hoe de evacuatie moet verlopen bij de 1/100.00 jaar stormvloed. Op het eerste gezicht lijkt dit logisch. De 1/10.000 jaar storm behoort te worden gekeerd, bij een 10 maal zeldzamere zullen de dijken het begeven en moet er geëvacueerd worden. In tweede instantie is het minder logisch. Immers als we gaan investeren in evacuatiemiddelen voor de 1/100.000 jaar storm, terwijl er geen geld is om de dijken te onderhouden voor een 1/10.000 jaar storm, lijkt mij dat er toch iets mis is.
Met de Veiligheidsketen is in elk geval één ding mis: het is geen serie-systeem, maar een parallel-systeem van een opeenvolging van beschermende lagen. Het is dus een illusie te denken dat de “keten” verbroken is als er één schakel mist.
Eén enkele beschermingslaag kan ruim voldoende zijn mits goed ontworpen en gebouwd.
Ik zou willen pleiten voor een Integrale Nieuwe Waterbouw, waarin de inzichten van meer op natuur en landschap georiënteerde Nieuwe Waterbouwers samenwerken met de technisch geavanceerde Waterbouwers, die overal in de wereld hoogstandjes vertonen. Nu zie je vaak dat een oplossing van de tweede ter zijde wordt geschoven door de eerste als “niet duurzaam”. Helaas is duurzaam niet scherp gedefinieerd. Ik zal een voorbeeld geven. Dijkverhoging en snel afvoeren door gemalen is niet duurzaam, het opslaan van water in waterbergingsgebieden wel. Een bergingsgebied moet echter weer leeggepompt worden, dat kost energie. Het leegpompen van een overloopgebied van 1km2 en 2m diep kost netto 5500 kWh, dat is bruto ongeveer 1000 l dieselolie of 1800 m3 CO2. Is dat duurzaam? Het water moet nog een tweede maal gepompt worden, nu uit de boezem. Ook voor de grootste milieubeschermers blijven de wetten van de natuur en de logica gelden.
Laten we daarom de krachten bundelen in de Nieuwe Waterbouw. Een bundeling die alles mogelijk maakt wat maatschappelijk wordt gewenst.
Het doorsteken van een waterkering om het getij weer de ruimte te geven is een mooi plan om de natuur te versterken. Het moet echter uiterst betrouwbaar ontworpen worden want niemand accepteert het als een overstroming het gevolg zou zijn. Dit betekent dat de Nieuwe Waterbouw met zeer geavanceerde techniek de inrichting van het land grenzeloze mogelijkheden biedt en een natuurlijk fundament legt voor de evenwichtige ontwikkeling van het gewenste ecosysteem. Dat is een enorme uitdaging.
Prof.ir.drs. Han Vrijling is hoogleraar waterbouw TU Delft, faculteit Civiele Techniek en Aardwetenshappen
